Arrasate Press eta Arrasate Telebista sortu eta gutxira, XX. mendeko laurogeigarren hamarkadaren amaieran, Mondragoen hainbat jende hasi zen hiltzen hiesak jota, Hartutako Immuno Eskasiaren Sindromea, gaixotasun nahiko ezezaguna garai hartan. Gehienak gazteak, mutilak eta heroinazaleak ziren.
Beste herrialde askotan bezala, Arrasaten ere alarma sortu zen, aurreiritziek elikatuta, batez ere drogazale eta homosexualen kontra, orduan gaixotasuna haien artean zabaltzen zen-eta batez ere.
Sasoi hartan zuzendari ardura nuen Arrasate Press eta Arrasate Telebista tokiko hedabideetan, eta pentsatu nuen ona litzatekeela hiesdun batek aurpegia ematea gure bi hedabideetan, hartara, AEBetan Rock Hudson aktorearekin eta Magic Johnson saskibaloi jokalariarekin gertatu bezala, jendeak aurpegia jarriko bailioke gaixotasunari, eta errazago uxatuko bailirateke beldurrak eta gaixoekiko arbuioa. Egin nituen bizpahiru ahalegin, baina ez nuen inor konbentzitu, seguruenik ez nintzelako behar beste ahalegindu.
1991ko abuztutik aurrera, Arrasateko hedabideak utzi eta etxean ari nintzela lanean, mutil bat agertu zen hedabideetan hiesa zuela esanez, eta hiesdunen alde hitz egiten. Jon Salaberri zen, mondragoetarra. Alegia, nire jaioterrian bertan, nire muturraren aurrean izan nuen mutil hura, baina ez nuen asmatu berarengana iristen. Edozelan ere, hantxe zegoen, aurpegia ematen hiesdunen alde.
Nor zen baina, Jon Salaberri? Ez nuen ezagutzen. Bai, ordea, bere aita, harakina eta Mondragoeko Udaleko langilea. Jon Salaberri ez zen Rock Hudson, ezta Magic Johnson edo geroago agertuko ziren hiesdun famatu haietako bat ere, bera zulotik zetorren, heroinazaleen zulotik, baina berari esker, euskaldunok aurpegia jarri genion hiesari, eta, poliki bazen ere, beldurrak uxatzen hasi ginen. Horregatik, iruditu zitzaidan bere jarrerak sekulako meritua zuela.
Denborak aurrera egin ahala, telebistan ikusi nuen Jon Salaberri, heriotzaz eta hiesaz hitz egiten, ganoraz gainera; ikusi nuen Eduardo Txillida eskultorea eta beste famatu batzuen ondoan publizitate kanpaina batean; eta ikusi nuen Argia aldizkariaren azalean. Sinetsita nengoen Salaberriren mezua zabaltzen ari zela.
Sekula ez nuen hitz egin Jon Salaberrirekin. Gogoan dut, hori bai, behin Portaloi inguruan ikusi nuela, Arrasateko alde zaharraren bihotzean, oso-oso argal eta herren egiten zuela. Ordurako ezaguna zen. Atentzioa eman zidan zenbateraino nabaritzen zitzaion gainbehera fisikoa. Justu orduan, bere mezua hedatzen ari zenean, bera bigarren plano batera pasatu zen apurka-apurka, harik eta, denbora gutxira, hil egin zen arte.
Harrezkero hogei urte joan dira, eta irudipena izan dut oso erraz ahaztu dugula Jon Salaberri. Bera hil eta ia hamarkada bat geroago, nire liburua aurkeztu nuenean, Medikuak esan dit minbizia dudala, Jon Salaberri aipatu nuen Donostian, Arrasaten, Elorrion, Elgoibarren eta Bilbon. Baita geroago, hitzaldi pare batean ere, non kontatu bainuen nire esperientzia minbiziarekin. Aipatu nuen, hark irekitako bidea urratzen ari nintzelako neu ere, eta iruditu zitzaidalako ordurako hainbat jendek ahaztua zuela.
Beste hamarkada bat geroago, ematen zuen Googlek ere erabat ahaztua zuela aktibista mondragoetarra. 1992an Argia aldizkariak egindako elkarrizketa luzea eta El País egunkariak kongresu batez idatzitakoaz salbu, ezer ez zegoen-eta bilatzailean arrasatearrari buruz. Argazkirik, bat ere ez.
Pentsatzen dudanean zergatik ahaztu dugun Jon Salaberri, lau hipotesi ditut:
Oker egon naiteke, baina beti pentsatu izan dut faktore horiek eragin dutela gutako askok Jon Salaberri ahaztu izana.
Hala ere, aspalditik izan dut gogoa Jon Salaberriren memoria berreskuratzeko, eta asti apur bat izan dudanean, jarri eta plan bat zirriborratu nuen: “Jon Salaberri proiektua”.
Horren arabera, ondorengo lanak egingo nituen:
2015eko Aste Santuko oporretara joan aurretik kaleratu nituen artikulua Sustatu albistarian eta erreportajea Puntua astekarian. Argazki bilduma ere, prest utzi nuen. Opor ostean, berriz, Wikipediako sarrera igo nuen.
Lan horiek egiten ari nintzela, eta zelan aurretik Goiena Komunikazio Taldeko jendearekin izan nintzen Puntua zela-eta, aprobetxatu nuen hitz egiteko Goiena Telebistako lagunekin: proiektua azaldu, materiala erakutsi, eta informazio-iturriak esplikatuta, proposatu nien erreportaje bat egitea material hartan oinarrituta. Horrela sortu zen Jon Salaberri izeneko dokumentala, Goiena Telebistaren lan bikaina, geroago Rikardo Arregi Kazetaritza saria balio izan ziona Julen Iriondo kazetariari.
Proiektua lantzen ari nintzela, ordea, konturatu nintzen bere horretan egitasmoa motz gera zitekeela, elkarrizketetan agertutako gauza asko eta asko ezin izan nituelako sartu artikulu eta erreportajeetan. Horregatik, pentsatzen hasi nintzen liburu digital bat egin nezakeela Jon Salaberriren inguruan bildutako materialarekin. Ez liburu behin-betikoa, baizik eta abiapuntu bat, gerora Jon Salaberriren figuran sakondu nahi duen edonorentzat.
Dokumentala kaleratu zenean, ostera, liburu digital hau egiteko asmoa krisian sartu zen, behin eta berriro galdetu nion-eta neure buruari: “eta liburuak zer gehiago esan lezake, bada, dokumentalean ez dagoena?”. Gainera, aplikazio egoki bat bilatu behar nuen liburu digitala egiteko.
Horrela, zalantza askoren artean, uda igaro zen ezer egin barik. Baina nire neuronek, antza, ez zuten atsedenik hartu. Ulysses izeneko aplikazioa aurkitu nuen, eta, berau erabiltzen hasita, erabaki nuen tresna egokia zela berorrekin liburu digitala egiteko. Bestalde, otu zitzaidan liburuari ukitu pertsonala eman niezaiokeela bost argazkiren laguntzarekin, bertan azalduko bainituen Jon Salaberriri behin idatzi nion gutun publikoa, erabat ahaztua bainuen aurkikuntza horrek eragin didan zirrara, eta lan hau egiteko bizi izan ditudan beste hainbat kontu. Horrela, bada, askatu nuen neure buruko korapiloa, eta liburua egiteari ekin.
Hauxe duzu liburu digital hori, irakurle. Bejondeizula.
Joxe Aranzabal
Elorrion, 2015eko azaroaren 8an